Ik was twaalf jaar 2 en klopte aan bij onze nieuwe benedenburen, de vrouw des huizes deed open. Het was een jong stel, allebei lang haar, waarvan de man in de zolderkamer bezweet op zijn racefiets doortrapte zonder een meter op te schieten. De verdieping trilde ervan. Of ik binnen mocht komen? Ze hadden een boekenkast midden in de woonkamer. Dat maakte diepe indruk op me. Op de bovenste plank stond in het blauw het complete werk van Karl May – meer dan twintig banden! Ze trok er een deeltje uit en gaf het aan me mee. Ik liep naar mijn kamer, ging op bed liggen en sloeg het boek open.
Het triviale moment werd een kostbaar uur waarin ik optrok met Winnetou en Old Shatterhand over de uitgestrekte door bizons en willekeur gedomineerde prairies. Metgezel was ik in wildernis en grenzeloosheid, waar men overgeleverd is aan de elementen en alleen echte vriendschap bescherming biedt tegen de vuigheid van de onbetrouwbare mens en de onverschillige natuur. De absolute apotheose was voor mij het moment dat de westerling en de indiaan hun lotsverbondenheid bezegelden door met een scherp mes te snijden in de pols, waarna Winnetou het bloed in een kom liet druppen om het eenmaal samengevloeid op te drinken om hun broederschap definitief te maken.
Instinctief wil je dan opstaan, een broeder zoeken, een scherp mes en een kom. Wat ik ook deed. Het zakmes van mijn vader vond ik waar ik net zo lang mee speelde totdat het uitschoot en in de rug van mijn hand een snee achterliet waarvan ik het litteken als herinnering meedraag.
Karl May kon dialogen schrijven
Om de zoveel dagen klopte ik op de deur van de benedenburen. Bracht een boek terug, nam een ander naar boven. Ik las over Kara Ben Nemsi, de Duitse avonturier die in het Ottomaanse rijk van het ene naar het andere avontuur holt, onderweg met zijn metgezel felle discussies voerend over welk geloof superieur is, islam of christendom. Karl May kon dialogen schrijven. In de gesprekken werd je verrijkt met wereldbeelden. Ik moet van deze dialogen hebben geleerd hoe je een beschaafd gesprek voert over wat mensen heilig is zonder elkaar voor rotte vis uit te maken, je hebt elkaar tenslotte nodig om te overleven. Wanneer de dood nabij is heb je alleen elkaar, ruzie of niet.
Karl May kwam bij latere generaties niet door de politiek-correcte ballotage. Zijn beschrijvingen van het Wilde Westen, waar hij nooit was geweest, en het Oosten, waar hij wel was geweest, bleken volledig een product van de fantasie. Daarnaast grossierde hij in stereotyperingen en een nogal christelijk verlossingsbeeld van de edele wilde: Winnetou gaat aan het einde van de serie over tot het christendom.
Hij is eerder te vergelijken met Multatuli
Een nieuwe Nederlandse vertaling van Josephine Rijnaarts en Elly Schippers (uitgeverij IJzer) doet recht aan de stoere stijl van Karl May en rehabiliteert het beeld van Karl May als imperialistische auteur, hij is eerder te vergelijken met Multatuli. De Duitse auteur zou oproepen tot medemenselijkheid en identificatie met de Ander. De vertalers brengen de levendigheid van zijn stijl tot leven.
Maar moet de indiaan niet als oorspronkelijke Amerikaan vertaald worden? Dat vonden ze krampachtig. Ze hebben daar niet voor gekozen, óók omdat steeds meer oorspronkelijke Amerikanen zich Amerikaans-Indiaan zijn gaan noemen. En roodhuiden en bleekgezichten zijn minimaal aangepast, het zijn nu roodhuiden en withuiden. De duivel zit in het detail.
