Deze zomer keert de omslagrubriek terug naar het jeugdboek van toen. Karl May had de illustraties op zijn avonturenromans anders gewild.

Het Spectrum, 1962
De kostbare zilverbuks en het nimmer falende Henry-geweer, de dappere hengsten Iltschi en Hatatitla en de geheimtaal van Oef!, Ugh! en Pshaw! Wie zijn hart bij deze woorden sneller voelt kloppen, is zijn Karl May nog niet vergeten; de schepper van de indiaan Winnetou en zijn bloedbroeder Old Shatterhand, nobele helden van het Wilde Westen, bijeen gedroomd achter een schrijfbureau in een Duits provinciestadje.

Avonturenromans van Karl May (1842-1912) verschenen al voor 1900 in Nederlandse vertaling, maar populair werden het Apache-opperhoofd en zijn ‘blanke broeder’ pas goed door de Karl May Pockets die vanaf 1962 bij Het Spectrum verschenen: vijftig handzame boekjes ‘voor zoon en vader’, waarvan een flink deel overigens niet in het Wilde Westen maar in het toenmalige Ottomaanse Rijk speelt, met Kara Ben Nemsi als de oosterse evenknie van Old Shatterhand. Wie Winnetou, het grote opperhoofd uit had, verlangde vanzelf naar de volgende delen, een begeerte die nog werd aangewakkerd door het ontwerp van de bandjes, die bij elkaar een mooi strak rijtje op de boekenplank vormden. Ondanks de vele herdrukken is nooit afgeweken van het ontwerp: op de rug eerst Mays bebaarde kop in zwart-wit, daaronder zijn naam in een afwisselend gekleurd vierkantje, en onderaan in rode inkt het bevederde silhouet van een indiaan of, vanaf deel 26, een ruiter in galop.

Wie verantwoordelijk was voor dat consequente ontwerp werd nergens in de Spectrum-pockets vermeld. Dat is vreemd, want de illustraties hebben school gemaakt: het zwarte haar in vlechten, de voeten in mocassins en de zilverbuks in de aanslag – zo hoort Winnetou eruit te zien.
Vergelijking met Duitstalige uitgaven leert dat het ontwerp is overgenomen van het Weense Verlag Carl Ueberreuter, dat fraai gebonden licentie-edities van Mays romans uitgaf en in 1960 met een ‘ungekürtzte Volksausgabe’ op pocketformaat begon – het voorbeeld dat Het Spectrum op een idee bracht.
Uitgeverij Ueberreuter had het ontwerp op haar beurt gekopieerd van Karl May Verlag in Duitsland, dat vanaf 1916 omslagillustraties gebruikte van Carl Lindeberg, een Zweedse kunstenaar die zich in Mays woonplaats Radebeul had gevestigd en verreweg de belangrijkste illustrator van diens verhalen werd. Het zijn Lindebergs warme, kleurrijke fantasiebeelden die (via de Weense omweg) op de Spectrum-omslagen belandden en ook hier blijvend het aanzien van Mays Wilde Westen hebben bepaald.

Met één aantekening: de Winnetou die wij kennen is een schepping van de Weense illustrator Bruno Schwatzek, begin jaren vijftig getekend voor een gebonden uitgave van Ueberreuter en sindsdien ook door Karl May Verlag en in varianten op andere, buitenlandse edities gebruikt. Evenmin als Lindeberg bekommerde Schwatzek zich om een historisch authentieke uitdossing: voor zijn Winnetou poseerde de Weense acteur Herbert Dirmoser in indianenkostuum.
Wat de schrijver van deze Weense Winnetou had gevonden, is de vraag. May was een vurige bewonderaar van Sascha Schneider, een naar het duistere en metafysische neigende kunstenaar in wie hij ‘de Duitse Michelangelo’ zag en die voor Mays Villa Shatterhand in Radebeul een spookachtige wandschildering van een ‘Astralmensch’ maakte.

‘Winnetou’s Himmelfahrt’ door Sascha Schneider (1904).

Op Mays verzoek ontwierp Schneider het omslag voor een aantal van zijn romans. In Winnetou’s Himmelfahrt uit 1904 zien we het gesneuvelde opperhoofd (let op de vallende veer) ten hemel stijgen, een tafereel dat vooral getuigt van Schneiders warme belangstelling voor het naakte mannenlijf. Bij de lezers sloeg het bloot niet aan: na Mays dood hielden zijn uitgevers het liever bij een aangeklede Winnetou.

[1]	In: De Volkskrant, 16 augustus 2019.

Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.

www op deze website