Generaties zijn met zijn helden opgegroeid: Winnetou en Old Shatterhand. En met hun attributen: zilverbuks en berendoder. Nog steeds wordt zijn werk herdrukt, zij het dat hij minder populair is dan voorheen.
Karl May is met meer dan tweehonderd miljoen boeken, vertaald in veertig talen, de best verkochte Duitse schrijver ooit. Iets minder bekend is, dat hij bij leven een oplichter was, een flessentrekker en een fabulant - een Hochstapler, zoals het zo mooi in het Duits heet.
Dat laatste wordt overtuigend, maar met liefdevol begrip, aangetoond op een net geopende tentoonstelling over May in het Deutsches Historisches Museum in Berlijn. Deze ruim opgezette expositie prikkelt de verbeelding en geeft een uitstekende indruk van de man, zijn tijd en de fantasiewereld waarover hij schreef: het Wilde Westen en de Oriënt.
Karl May (1842-1912) komt uit een Saksische weversfamilie die haar kapitaal verspeeld had. Hij leert door voor onderwijzer, maar wordt wegens diefstal van de opleiding verwijderd. Magere maar enerverende jaren volgen. May geeft zich uit ambtenaar, kopergraveur en zelfs arts. Hij liegt en bedriegt en verdient daar weliswaar zijn geld mee, maar wordt uiteindelijk opgepakt en moet in totaal acht jaar zitten.
Na deze louterende periode begint zijn bestaan als schrijver. Ook als auteur verloochent hij zijn aard als oplichter niet. Schrijvers mogen - nee: moeten - fantaseren, maar Karl May maakt het wel erg bont. Het begint ermee dat hij zichzelf een doctorstitel aanmeet: ‘Dr. phil. Karl May, Schriftsteller’.
Zijn boeken over de Oriënt, met in de hoofdrol de held Kara Ben Nemsi, en zijn series over Old Shatterhand en de ‘goede’ indiaan Winnetou worden een groot succes. Maar dat is hem niet genoeg. Naar eigen zeggen is Karl May Old Shatterhand en Kara Ben Nemsi. In een (geëxposeerde) brief aan een lezer schrijft hij: „Ik ben werkelijk Old Shatterhand resp. Kara Ben Nemsi en ik heb meegemaakt wat ik vertel”.
Natuurlijk valt hij door de mand, al duurt dat geruime tijd. De façade van May is er een van tastbare ‘bewijzen’. Hij laat een zeemleren pak maken, waarin hij als Old Shatterhand tegen bandieten in het Wilde Westen zou hebben gevochten. Hij meet zich een rode fez aan, voor zijn creatie van Kara Ben Nemsi. En bij een geweermaker in Dresden 2 laat hij onder strikte geheimhouding de zilverbuks, de loodzware berendoder en het Henry-repeteergeweer maken, alle zogenaamd afkomstig uit Amerika.

Karl May als Old Shatterhand met zijn
26 pond zware ‘Berendoder’ in 1896
(foto Bamberg, Archiv Verlegerfamilie Schmid)

Deze parafernalia van de schrijver die geheel opgaat in zijn rol als avonturier, zijn nu in Berlijn te zien. Het is ontluisterend en fascinerend tegelijk. Bedrog gaat naadloos over in werkelijkheid. Want Karl Mays - pardon: Old Shatterhands - geweren zijn geen nep maar echt. Het roept de vraag op hoe ver een schrijver mag gaan met het bedotten van zijn publiek. May hield heel lang vol dat hij alles zelf had meegemaakt. Dat was gelogen, maar zijn boeken zijn er niet minder om gekocht en gelezen.
Het is al langer bekend dat wat May geschreven heeft, verzonnen is. Al zijn reizen in het Osmaanse Rijk, naar Mekka, door de woestijn naar Tripoli en Tunis en zijn avonturen in Amerika zijn van a tot z fantasie. In werkelijkheid heeft hij z’n Saksische werkkamer nauwelijks verlaten. Zijn inspiratie haalde hij uit kranten, tekeningen, foto’s en boeken van de westernauteur James Fenimore Cooper 3.
Centraal opgesteld in de Berlijnse expositie zijn Karl Mays mahoniehouten schrijftafel en stoel. Aandoenlijk zijn de klosjes die hij onderaan de tafelpoten liet zetten zodat hij gemakkelijker kon zitten. Het werkblad van de tafel, die een levenlang dienst deed, is bezaaid met inktvlekken.
Hieraan vocht May zijn heroïsche strijd met zilverbuks en berendoder. Hier zat de schrijfkamerreiziger; de held die uit zijn boeken trad omdat hij ook in het echte leven het fabuleren niet kon laten.

[1]	In: NRC Handelsblad, 7 september 2007

[2]	Bedoeld wordt Oskar Max Fuchs (* 20 maart 1873 , † 1954), vanaf 1895 geweer- en fietsenmaker in Dresden en vanaf 1916 in Kötzschenbroda (sinds 1935 een deel van Radebeul).

[3]

James Fenimore Cooper (* 15 september 1789 , † 14 september 1851) was een Amerikaans schrijver, die vooral bekendheid verwierf met zijn zeeverhalen en historische verhalen, de vijfdelige Leatherstocking Tales: „The Deerslayer. The First War Path”, „The Last of the Mohicans. A Narrative of 1757”, „The Pathfinder. The Inland Sea”, „The Pioneers. The Sources of the Susquehanna; A Descriptive Tale” en „The Prairie. A Tale”, met Natty Bumppo (bijgenaamd „Leatherstocking” en „Hawkeye”) in de hoofdrol; het tweede boek uit deze reeks, „The Last of the Mohicans” wordt door vriend en vijand beschouwd als zijn meesterwerk. Dat Karl May zijn informatie (uitsluitend) uit de boeken van Cooper had gehaald, is wel heel kort door de bocht: in Mays bibliotheek bevonden zich meer dan 2000 - voor die tijd de modernste - wetenschappelijke werken, die hij ook daadwerkelijk hebruiikt heeft, zoals onderstrepingen en aantekeningen bewijzen!

Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.

www op deze website