Nederlandse literatuurrecensenten hebben vrijwel altijd hun neus opgehaald voor de schrijvers van hele kinderboekenseries. Zij hebben liever dat kinderen meteen al geconfronteerd worden met de harde werkelijkheid en prefereren daarom zogenaamde educatieve kinderliteratuur, waarin kansarme, al dan niet allochtone kinderen uit gebroken gezinnen in achterstandswijken de hoofdrol spelen. Dat was vroeger al zo en dat zal altijd wel zo blijven, maar de mate waarin met name de Duitser Karl May de laatste decennia in Nederland verguisd wordt, is niet leuk meer.
Gelukkig hebben kinderen zelf altijd het best geweten wat goed voor hen is: boeken die spannend en humoristisch zijn, zijn toch zeker leuker dan dat o zo verantwoorde Gouden Griffel-spul? Bovendien kun je boeken die deel uitmaken van een serie sparen. Daarom ook behoren series als De Kameleon, Pietje Bell, Dik Trom, Bob Evers en Karl May al decennialang tot de meest verkochte boeken in Nederland! Anders dan tegenwoordig, nu het in Nederland welhaast not done lijkt om iets positiefs over Karl May te zeggen, was de literaire kritiek in Nederland over Karl May in het verleden echter redelijk positief (in de jaren ’50 en zeker in de jaren ’60, toen de grote Karl May-films ook het Nederlandse publiek in hun ban hielden).
Als illustratief voor deze ontwikkeling kan wellicht de Bob Evers-serie van Willy van der Heide (Willem van den Hout) resp. Peter de Zwaan gelden: in deze lang lopende serie wordt diverse malen verwezen naar Karl May en diens werk. Omdat de Bob Evers-serie gedurende zo’n lange tijdsspanne verscheen (van 1949 tot 2003), kunnen deze verwijzingen als graadmeter voor de populariteit van Karl May in Nederland gelden (al moeten we natuurlijk wel rekening houden met het feit dat de Bob Evers-serie door twee volkomen verschillende schrijvers is geschreven): de toon van de verwijzingen is in de ‘oude’ serie (de hardcovers, van 1949 tot 1962) merendeels bewonderend tot goedmoedig spottend, maar in de ‘nieuwe’ serie (van Peter de Zwaan: van 1987 tot 2003) ronduit spottend.

De eerste verwijzing naar de creaties van Karl May komen we tegen in Drie jongens op een onbewoond eiland:

„Maar hoe kon jij die boeven uit die vallei laten ontsnappen?” vroeg Jan. Bob trok een zuur gezicht. „Zal ik je een mop vertellen? Ik ben in slaap gevallen.” Er volgde een diepe stilte. Arie en Jan keken elkaar aan en begonnen dan te lachen. Niet al te luid, maar wel goed. „We lijken wel de club der zeven slapers,” grinnikte Arie tenslotte. „De drie schone slapers,” voegde Jan er aan toe. „Geen Old Shatterhands of Old Firehands, maar Old Slaperhands,” grijnsde Bob zuurzoet. „Ik kan je verzekeren, dat ik me een aap schrok [...]” (Drie jongens op een onbewoond eiland, HC p. 128 ; pocket p. 140).

(Hierbij dient overigens opgemerkt te worden, dat het niet erg waarschijnlijk is dat een Amerikaanse jongen Old Shatterhand of Old Firehand kent: Engelse vertalingen van het werk van Karl May bestaan wel, maar werden/worden niet echt op grote schaal gelezen; bovendien spreekt Bob in deze oudste delen nog nauwelijks Nederlands, dus het is nog maar de vraag of hij in staat is om woordspelingen à la „Old Slaperhand” te bedenken, maar een leuke vondst van de schrijver blijft de term „Old Slaperhand” in elk geval wel).

In Drie jongens en een caravan denken Jan Prins en Bob Evers met weemoed terug aan de tijd waarin Winnetou en Old Shatterhand opereerden:

Jan dacht met een tikje bitterheid en een grimmige grijns aan de vele boeken van Karl May, die hij in zijn jongere jaren had verslonden. Wat deden die Old Shatterhand en die Winnetou dat toch altijd handig! Old Shatterhand rukte desnoods staalkabels aan flarden, of trok boom en al uit de grond, als hij zich even flink boos maakte. Jan vroeg zich af, of de boze Comanchen in die tijd ook de beschikking hadden gehad over pinkdik eerste kwaliteit Manillahennep. Jan was van oordeel dat hij geen kwartje met een gat zou willen verwedden tegen een scheepslading Henrybuksen voor de levenskansen van Old Surehand en Old Firehand aan de martelpaal, als die met pinkdik Manillahennep stonden vastgesnoerd. (Drie jongens en een caravan, HC p. 111 ; pocket p. 108).

„Ik zou er een lieve cent voor over hebben,” bepeinsde Jan, zwetend als een otter en nog steeds half dol van jeuk, „als ik die Karl May één halve minuut hier te spreken kon krijgen, om even te informeren hoe hij me los zou krijgen als ik een figuur was uit een van zijn boeken. Die Winnetou en Old Shatterhand brachten de helft van hun leven gebonden aan martelpalen door, en werden er dik en welvarend bij... Ik vind het maar een matige lol [...]” (Drie jongens en een caravan, HC p. 112 ; pocket p. 108).

Het terrein begon hier een weinig af te hellen en vóór Bob een twintigtal meters de glooiing af was gekropen, raakte hij met zijn rechterhand iets hards, dat in beweging geraakte en de helling af rolde, flauw glanzend in het sterrenlicht. „Een leeg conservenblikje!” schoot het door zijn hoofd, op hetzelfde ogenblik dat het betrokken blik, dat nu al een aardig gangetje had, met een klap een boomstam raakte. Door de stille nacht was de holle slag een heel eind ver te horen. Bob bleef roerloos zitten en zei binnensmonds enkele woorden die nu niet tot de meest nette behoorden. En evenals Jan Prins, in een geheel ander gedeelte van het dennenbos, dacht ook Bob met bitterheid aan de verhalen van Old Shatterhand. In die tijd waren er nog geen conservenblikjes, en nòch Old Shatterhand, nòch zijn strijdmakker Winnetou hadden ooit bang hoeven te zijn, in de steppen, op de prairiën of ergens in een Amerikaans woud op een conservenblik te zullen stuiten; hoogstens op een ratelslang of een vergeten goudmijn. (Drie jongens en een caravan, HC p. 116 ; pocket p. 114).

Hij [=Jan Prins] spande zijn koorden, zaagde, plukte en pluisde aan de hennepstrengetjes, en smaakte na twaalf minuten de intense voldoening, het laatste strengetje met één spanning van zijn spieren te doen knappen! Los!... Hoezeer Jan in de afgelopen halve uren ook op Old Shatterhand gefoeterd had... hij voelde zich nu even triomfantelijk en zegevierend als ware hij drie Karl May helden in één huid geweest. (Drie jongens en een caravan, HC p. 118 ; pocket pp. 115-6).

(Opnieuw is het opvallend dat de Amerikaan Bob Evers Old Shatterhand kent. Eveneens opvallend is, dat Old Shatterhand en Winnetou in Karl May’s Gesammelte Werke, Band 15, Old Surehand II, p. 208 (d.i. Karl-May-Pocket nr. 6, Het geheim van Old Surehand, p. 131) wel degelijk op een aantal achtergelaten conservenblikken stuiten!)

Zonder namen te noemen, is Arie Roos’ verzuchting goedmoedig spottend en duidelijk als parodie op Karl May bedoeld, zo’n beetje in de stijl van Fritz von Ostini’s Die blaue Schlange („Ich hatte meine fünf Gewehre umgehängt, den Bärentöter, mein Henrygewehr, einen Mauserkarabiner, eine Elefantenbüchse und einen Drilling [...]”):

„Wat deksel!” bromde hij [=Arie Roos]. „Als ik een van die befaamde woudlopers was, zou ik na dertig seconden kijken precies kunnen zeggen, hoeveel mensen hier geweest waren, welke kiezen van de voorste waren geplombeerd, hoe zijn moeder heette, wat hij op zijn eindexamen voor wiskundecijfer had, benevens het feit, dat hij niet hield van rolmopsen. Het enige dat ik kan zien is, dat ze hier geen bomen hebben gekapt, geen gaten gegraven en geen mustangs geslacht. Enfin, Arie.... volgen maar.” (Een klopjacht op een kapitein, HC p. 150 ; pocket pp. 152-3).

We moeten goed beseffen, dat bovenstaande opmerking afkomstig is van een van de drie jongens die in de Stille Zuidzee geleerd hebben om temidden van bloeddorstige muiters in leven te blijven, om met alle bestaande merken geweren en pistolen te schieten en om alle mogelijke sporen te lezen! Maar dat er nog altijd zoiets als baas boven baas bestaat, moet ook Jan Prins tot tweemaal toe erkennen:

„Maar er moet hier toch váker met een auto zijn gereden,” bracht Arie in het midden. „In elk geval met dèze auto, door die schilder. Dat zal toch wel een soort van spoor hebben nagelaten?” „Wat?” riep Jan. „In heide? Dat taaie spul gaat binnen een uur weer overeind staan en je zou een soort van Winnetou moeten zijn om dat spoor terug te vinden.” (Een vliegtuigsmokkel met verrassingen, HC p. 32 ; pocket p. 28).

„Ja dikke - maar daar vinden ze niks. Alleen verlaten hei. Een vliegtuig laat geen spoor na. En je moet een knappe Winnetou zijn, om aan de sporen in de hei precies te kunnen zien, wat er gebeurd is.” (Een vliegtuigsmokkel met verrassingen, HC p. 55 ; pocket p. 51).

En iemand die goed kan schieten, doet natuurlijk al meteen aan zo’ feilloze creatie van Karl May denken:

Jan kreeg zowat kramp in zijn nek van het achterstevoren het ondersteboven gehouden schilderstuk te bekijken. „Wat stelt dat voor? Ik zie het niet goed. Old Shatterhand met pijl en boog in Schotland?” (Kunstgrepen met kunstschatten, HC p. 118 ; pocket p. 111).

Maar nee, het blijkt een andere held te zijn, een „schepping” van zo’n andere grootheid uit de Duitse literatuur (Schiller): Wilhelm Tell.

De nieuwe schrijver van de Bob Evers-serie, Peter de Zwaan, heeft duidelijk minder op met Karl May, maar ook hij moet erkennen, dat Winnetou toch wel een legendarisch spoorzoeker was:

‘Kijk eens aan,’ zei hij [=Arie Roos]. ‘Een combinatietang. Iemand heeft hier iets verloren. Niet lang geleden, lijkt me. Want er zit geen vlekje roest op.’ ‘Het heeft misschien in geen weken geregend,’ zei Jan korzelig. ‘Hou op met Winnetouspelen. Bob is verdwenen en de ID ook. De vraag is: zit Bob in de ID?’ ‘En zit hij er vrijwillig in,’ vulde Arie aan. (Superslag in een supermarkt, pocket p. 46).

En in Frankfurt an der Oder, (voor iemand die ver kan werpen) op een steenworp afstand van Karl Mays Heimat, kan ook Peter de Zwaan niet om Winnetou’s kwaliteiten als speurder heen:

Ditmaal parkeerde hij [=Bob Evers] op veilige afstand en hij benaderde het gebouw of hij Winnetou was die Old Shatterhand moest bevrijden uit handen van de Oglala’s. Er was niemand bij of in het gebouw en met een schaapachtig gezicht klopte hij het zand van zijn knieën en ellebogen. (De Stripman van Słubice, pocket p. 72).

En dat Peter de Zwaan uitstekend op de hoogte is tot welke stam voornoemde Winnetou behoorde, laat hij in hetzelfde boek blijken:

Het had even geduurd, maar Arie had het patroon van de banden leren herkennen en bij elke splitsing lag hij als een Apache-verkenner op zijn knieën te zoeken tussen de boterbloemen. (De Stripman van Słubice, pocket p. 104).

Ook in Raadselrellen rond een rondreis noemt De Zwaan de naam Winnetou, maar uit het noemen van deze naam blijkt iets van sarcasme:

Het bleek mee te vallen. De lange heer Griffith stapte in de taxi en Holden wuifde hem kort na. Daarna draaide de man zich langzaam om zijn as, terwijl hij met een hand voor zijn ogen afdekte. ‘Wat doet-ie nu? Is hij aan het oefenen voor Winnetou?’ ‘Hij vertrouwt de zaak niet, dat is duidelijk. Hij voelt nattigheid.’ (Raadselrellen rond een rondreis, pocket p. 97).

En net voor de eeuw- en millenniumwisseling verwoordt De Zwaan de ronduit negatieve ideeën van veel Nederlandse zogenaamde literatuurkenners:

‘Shoshone. Is die naam niet indiaans?’ ‘De Shoshones vormen een indianenstam. Heb je vroeger Karl May niet gelezen?’ Jan rilde. ‘Dat Old Shatterhand-gedoe? Met al die blanken die toevallig allemaal uit Duitsland leken te komen? Doe me een lol.’ (Listige loeren in Las Vegas, pocket pp. 39-40).

Al is het zo, dat ook nu nog de naam Winnetou garant staat voor een ongeëvenaard goede spoorzoeker:

Het zoeken naar de mannen met een gele weekendtas verliep volkomen ongecoördineerd en het duurde niet lang of een aantal jongeren begon er een vreselijk potje van te maken. Ze liepen te spoorzoeken of ze Winnetou zelf waren en ze besprongen iedereen die ze niet direct herkenden. (Listige loeren in Las Vegas, pocket p. 62).

En dat is dan tevens de laatste keer dat er in de Bob Evers-serie verwezen werd naar die andere serie boeken van de schrijver, die tegen wil en dank ook als kinderboekenschrijver geldt. Misschien is dat maar goed ook, want de opmerkingen over Karl May werden steeds negatiever!

[1]	Speciaal voor deze website geschreven, niet eerder gepubliceerd artikel

Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.

www op deze website