BONN – Geboren in armoe, via de weg van ijdeltuit, oplichter, schrijver, miljonair tot verbitterde pacifist: de opmerkelijke levensloop van Karl May. Het was deze week 75 jaar geleden dat hij stierf, de man die de wereld deed geloven dat hij zelf de twee belangrijkste hoofdpersonen in zijn boeken, Old Shatterhand en Kara Ben Nemsy was. In het Derde Rijk werd hij door Hitler tot ‘edelgermaan’ gepromoveerd. Dit kwam hem op een jarenlange boycot te staan door de DDR, op wiens huidige grondgebied hij geboren en getogen is.
Geboren in 1842 in het plaatsje Hohenstein-Ernstthal 2 in het Ertsgebergte, op de grens van wat nu Oost-Duitsland en Tsjechoslowakije is. Op zijn 50ste 3 was May, die de zoon van een arme wever en een vroedvrouw was, blind. Wellicht dat hij in deze periode een grote fantasie ontwikkelde. Een fantasie die hem later nog de nodige problemen zouden bezorgen.
Het feit dat hij zich als zoon van een fabrikant uitgaf, was nog redelijk onschuldig. Ernstiger werd het, althans in de ogen van de autoriteiten, toen May zich voordeed als politiecommissaris, of als grootgrondbezitter afkomstig van het eiland Martinique. Hij wist zich zo van allerlei financiële voordelen te verzekeren, ten nadele uiteraard van degenen die in zijn fraaie verhalen trapten. Het leverde May enkele jaren gevangenisstraf op. In zijn cel ontdekte hij zijn schrijftalent.
Vanaf 1875 verdiende hij zijn brood met de schrijverij. Zijn eerste verhaal werd in het ‘Deutsches Familieblatt’, een blad voor het hele gezin, gepubliceerd. Ook in de periodiek ‘Schacht und Hütte’, een magazine ter lering en de vermaak van mijnwerkers en staalarbeiders, schreef hij regelmatig. Maar liefst 500 verhalen publiceerde hij in die tijd in talloze tijdschriften. Toen deze produktie in 1892 in 33 banden werd gebundeld was May snel miljonair.
Intussen begon hij ook boeken te schrijven. Ook hier valt de omvang van zijn werk direct op: maar liefst 12.000 bladzijden tellen zijn eerste vijf romans. En ook op een ander punt was May nogal scheutig. In zijn eerste dikke pil zijn welgeteld 2293 lijken te betreuren. Daarvan worden er zo’n 1600 neergeschoten, 240 kreperen, 219 worden vergiftigd, 130 neergestoken, 61 neergeslagen, 16 verdrinken, vier worden terechtgesteld, drie door krokodillen opgevreten, bij twee wordt de buik open gesneden, één ongelukkige wordt levend begraven en tot besluit nog eentje gewurgd. 4

Uit de film: Winnetou (Pierre Brice 5) en zijn zuster (Brigitte Mann 6). (Foto: Sven Simon)

In 1896 kocht May in Radeneul een statige villa die hij in de ‘Villa Shatterhand’ omdoopt. In dat jaar zal May over zichzelf schrijven: „Ik ben nu 54 jaar, maar ik zie er tien jaar jonger uit. Ik spreek dertig talen, waarbij ik het Laplands niet wil meetellen. Ik bespeel alle instrumenten, ik dans alle dansen, maar het liefst ben ik muurbloempje.” In 1899 maakte de schrijver een reis naar de Oriënt, in de voetsporen van Kara Ben Nemsy. Het bracht hem via Egypte en Palestina tot op Ceylon 7. De reis luidde echter ook het begin van het einde in. Tweemaal kreeg May in de woestijn een zenuwinzinking, uit angst voor de mogelijke ontdekking van zijn verleden. De schrijver was doodsbang dat vroeg of laat zou uitkomen dat hij nog nooit eerder in het Midden-Oosten en helemaal niet in Amerika was geweest. Met andere woorden: dat zijn bewering dat hij Kara Ben Nemsy of Old Shatterhand was, eenvoudig gelogen was.
Terug uit de Oriënt laat hij zich scheiden van zijn vrouw Emma, met wie hij twintig jaar was getrouwd. Ene Clara, een medewerkster, neemt haar plaats in. Maar Emma laat May niet met rust, ondanks het feit dat ze van haar echtgenoot bij de scheiding een aanzienlijke som geld meekrijgt. Emma onthult het ware leven van de schrijver, hetgeen hem tot de opmerking brengt: „En dat uit de mond van een vrouw, die nog nooit eerder een boek van mij heeft gelezen.”
Na 1990 keert Karl May zich verbitterd tot het pacifisme. Maar al snel beseft hij dat in een Duitsland dat zich onder Keizer Wilhelm II 8 tot koloniale macht opwerkt, voor zulke ideeën geen plaats is. In 1908 reist hij dan eindelijk naar het land waar zijn grootste inspiratiebron lag: Amerika. Lang is hij er niet geweest, al na anderhalve maand was hij weer terug, aan een bezoek aan het plaatsje Winnetou in Nieuw Mexico was hij niet eens toegekomen. Vier jaar later sterft hij, weliswaar bemiddeld maar zeer ongelukkig.
Tegenwoordig wordt Karl May in de DDR weer vereerd. De ‘Villa Old Shatterhand’ in Radeneul is een bedeplaats geworden voor alle May-fans. In het huis kan men de geweren bewonderen waarmee May zich naar zijn zeggen in Amerika vele malen het leven heeft gered, en die hij ook in zijn boeken beschreef. In werkelijkheid waren ze door de plaatselijke wapensmid, een zekere Max Fuchs 9 geconstrueerd. Hiervoor had Fuchs de rest van zijn leven een riant ‘zwijggeld’ ontvangen.

In de DDR vinden, net als in de Bondsrepubliek, elk jaar ‘Karl May spelen’ plaats. Maar dat zijn evenementen die zich meer op het toerisme richten dan dat ze Karl May eer aandoen. In het Westduitse Bamberg staat ook nog een museum gewijd aan de avonturen-schrijver. Hier kan men zijn meubilair bewonderen. Het museum werd gesticht in de jaren dat May in de DDR uit de gratie was. Na 1982 is daar echter verandering in gekomen. In Oost-Duitsland bestaan nu zo’n veertig Karl May clubs, zoals Statson-City’ in Radeneul, waar volwassenen, uitgedost als indiaan en cowboy, de verhalen naspelen.

Zou er dan toch iets waar zijn van de onder de ‘experts’ roulerende wijsheid, dat Karl May-fans ‘kinderen met baarden’ zijn’?

[1]	In: Het Vrije Volk : democratisch-socialistisch dagblad, 4 april 1987.

[2]	De stad Hohenstein-Ernstthal bestaat pas vanaf 1 januari 1898 door de samenvoeging van Hohenstein en Ernstthal; Karl May werd op 25 februari 1842 geboren in Ernstthal.

[3]	Tot zijn vijfde!

[4]

Deze fantastische statistiek van het aantal doden in Mays eerste colportageroman „Waldröschen oder die Rächerjagd rund um die Erde. Großer Enthüllungsroman über die Geheimnisse der menschlichen Gesellschaft”, tussen 1882 en 1884 verschenen onder het pseudoniem Capitain Ramon Diaz de la Escosura, werd voor het eerst door een tegenstander van Karl May opgesomd in de Frankfurter Zeitung van 13 maart 1911 en is vervolgens te pas en vooral te onpas door anderen aangehaald. Bij deze statistiek zijn echter de historische veldslagen, die Karl May al dan niet terloops noemt, inbegrepen. Pshaw!

[5]

Pierre Brice (artiestennaam van Pierre Louis Baron le Bris, * 6 februari 1929 , † 6 juni 2015) was een Frans acteur, die in maar liefst elf van de zeventien grote Karl-May-verfilmingen in de jaren ’60 de rol van Winnetou speelde: „Der Schatz im Silbersee” (1962), „Winnetou, 1. Teil” (1963), „Old Shatterhand” (1964), „Winnetou, 2. Teil” (1964), „Unter Geiern” (1964), „Der Ölprinz” (1965), „Winnetou, 3. Teil” (1965), „Old Surehand, 1. Teil” (1965), „Winnetou und das Halbblut Apanatschi” (1966), „Winnetou und sein Freund Old Firehand” (1966) en „Winnetou und Shatterhand im Tal der Toten” (1968). Voorts speelde hij nogmaals de rol van Winnetou in de tv-series „Mein Freund Winnetou” (1980) en „Winnetous Rückkehr (1998) en trad hij een aantal malen op als gastacteur (uiteraard eveneens in de rol van Winnetou) bij de Karl-May-Spiele van Elspe en Bad Segeberg.

[6]

Brigitte Mann (artiestennaam van Brigitte Bludau, geborene Biermann) was de vrouw van Jochen Bludau (* 2 juli 1941 , † 9 maart 2023), een douanebeamte enlater sociaal pedagoog en basisschoolleraar in Olpe. Vanaf 1971 tot 2019 was hij commercieel directeur van het Elspe Festival, waar hij tussen 1966 en 1979 en tussen 1981 en 1993 ook de rol van Old Shatterhand op zich nam. Zij speelde van 1978 tot 1987 o.a. de rollen van Nscho-tschi en Ribanna aan de zijde van Pierre Brice op de Naturbühne Elspe. Later verzorgde zij het geluid bij de Elsper Karl-May-spelen. De hier afgebeelde foto komt dus niet uit een film!

[7]	Zelfs nog verder: naar Maleisië en Sumatra.

[8]

Wilhelm II. (voluit: Friedrich Wilhelm Viktor Albert von Preußen, * 27 januari 1859 , † 4 juni 1941) was de laatste koning van Pruisen en keizer van het Duitse Rijk van 15 juni 1888 tot 9 november 1918. Van vaderszijde was hij de kleinzoon van Wilhelm I., van moederszijde van koning Victoria van het Verenigd Koninkrijk.

[9]	Max Fuchs (voluit: Oskar Max Fuchs, * 20 maart 1873 , † 1954) was vanaf 1895 geweer- en fietsenmaker in Dresden en vanaf 1916 in Kötzschenbroda (sinds 1935 een deel van Radebeul).

Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.

www op deze website