SYBERBERG GRAAL-CYCLUS. Zes films van Hans-Jürgen Syberberg 2. Tot en met woensdag in het VENSTER 3.

Filmregisseurs in het na-oorlogse West-Duitsland zijn stuk voor stuk eigenzinnige kunstenaars. De meest uitzonderlijke van alle is Hans Jürgen Syberberg. Slechts weinig mensen kennen zijn films en een deel van die groep – voornamelijk Duitse ambtenaren die beslissen over film-subsidies – verafschuwt Syberberg’ werk.
Toch behoort Syberberg tot de allerbelangrijkste Europese regisseurs. Geheel onafhankelijk, in feite zelfs in z’n eentje, onderzoekt en verfilmt hij de geschiedenis van Duisland in de 20ste-eeuw. Zijn benadering van dat onderwerp varieert van simpel-documentair tot bombastisch-kunstzinnig, hoewel Syberberg’s voorkeur duidelijk uitgaat naar het laatste.
Een voorbeeld daarvan is zijn verfilming van Richard Wagners 4 opera Parsifal. Ruim drie uur lang, complex en met een overmaat aan visuele details.
Dat Syberberg ook simpel en direct kan werken blijkt uit zijn film Winnifred Wagner und die Geschichte des Hauses Wahnfried von 1914-1975. Het is een louter documentair gefilmd interview met de schoondochter van Richard Wagner 5, een vrouw die in een heel bijzondere relatie tot Hitler stond.

Over de vloer
De Führer kwam regelmatig bij haar over de vloer in Huize Wahnfried, in Bayreuth. Hitler was een bewonderaar van Wagner en derhalve geïnteresseerd in diens nazaten. In de film vertelt Winnifred Wagner bijna vertederd over de bezoeken van de man die later de wereld in brand zou steken. „Ik kende zijn duistere kant niet,” aldus de schoondochter van de componist.

Syberberg lardeerde de beelden van de vertellende vrouw heel sober met citaten van enkele historische figuren. De inhoud van de verhalen die de vrouw vertelt, is echter bijna nog bonter dan Hitler, ein Film aus Deutschland. In die zeven uur durende film (Het Venster biedt de toeschouwers drie pauzes ter compensatie) schildert Syberberg niet alleen het portret van Hitler zelf, maar vooral ook van de omstandigheden die de Führer maakten tot wat hij was. In tegenstelling tot de film over Hitlers vriendin Winnifred is Ein Film aus Deutschland ingewikkeld en theatraal.

Ludwig II
Syberberg begon zijn Graalcyclus met de verfilming van Ludwig, Requiem für einen jungfräulichen König. Ludwig II 6 regeerde over Beleren en was als zodanig de „Führer van het tweede Rijk”. Syberberg gebruikte met name decors uit Wagner-opera’s om het verhaal van de „maagdelijke koning” los te weken van zijn idyllische achtergrond vol kastelen, schitterende landschappen en een nijver en vrolijk volk.
Ook legt Syberberg het verband met de moderne tijd, want hoewel de film aan het slot van de vorige eeuw speelt, voert de cineast Hitler ten tonele. Beide „helden”, Ludwig en Hitler dus, zijn in de visie van Syberberg te vergelijken met de helden van de klassieke Griekse tragedie, die na een periode van ongebreidelde macht tragisch ten onder gingen.

De overige films uit de Graal-cyclus zijn: Theodor Hierneis oder: wie man ehemaliger Hofkoch wird 7 en Karl May, auf der Suche nach dem Verlorenen Paradies. De slotfilm, Parsifal, was de afgelopen week al in het Venster te zien, maar wordt woensdag nog één keer herhaald.

Een scène uit Karl May (1974) van Hans-Jürgen Syberberg.

[1]	In: Het Vrije Volk : democratisch-socialistisch dagblad, 18 november 1983.

[2]

Hans-Jürgen Syberberg (* 8 december 1935) is een Duits filmregisseur. Hij wordt beschouwd als een aanhanger van het Gesamtkunstwerk; zijn films zijn het resultaat van de vermenging van twee tegengestelde polen uit het Duitse culturele verleden: het rationalisme van de 18e eeuw en het mysticisme van de 19e eeuw. Bekende films van hem zijn „Romy. Anatomie eines Gesichts”, „Scarabea - Wieviel Erde braucht der Mensch”, „Sex-Business - made in Pasing”, „Ludwig - Requiem für einen jungfräulichen König”, „Theodor Hirneis oder: Wie man ehem. Hofkoch wird”, „Karl May”, „Winifried Wagner und die Geschichte des Hauses Wahnfried von 1914-1975”, „Hitler: A Film from Germany”, „Parsifal”, „Penthesilea”, „Die Marquise von O. ” en „Syberberg filmt Brecht”.

[3]

Bioscoop Het Venster was een theater aan de Gouvernestraat 133 in Rotterdam. In 1978 werd bioscoop Het Venster samengevoegd met Theaterzaal De Lantaarn, dat in hetzelfde pand was gehuisvest; de nieuwe organisatie heet LantarenVenster. In 2010 verhuisde de organisatie naar de Wilhelminapier in Rotterdam, terwijl sinds 2016 de bioscoop KINO Rotterdam in het voormalige pand aan de Gouvernestraat gevestigd is.

[4]

Richard Wagner (voluit: Wilhelm Richard Wagner, * 22 mei 1813 in Leipzig , † 13 februari 1883) was een Duits componist, dramaturg, dichter, schrijver, theaterregisseur en dirigent. Zijn opera’s „Die Feen”, „Das Liebesverbot oder Die Novize von Palermo”, „Rienzi, der Letzte der Tribunen”, „Der fliegende Holländer”, „Tannhäuser und der Sängerkrieg auf Wartburg”, „Lohengrin”, „Der Ring des Nibelungen, ein Bühnenfestspiel für drei Tage und einen Vorabend” (bestaande uit „Das Rheingold (Vorabend)”, „Die Walküre (Erster Tag)”, „Siegfried (Zweiter Tag)” en „Götterdämmerung (Dritter Tag)”), „Tristan und Isolde”, „Die Meistersinger von Nürnberg” en „Parsifal, ein Bühnenweihfestspiel” gelden nog steeds als het onbetwiste hoogtepunt van de Duitstalige operacomposities. Daarnaast heeft hij nog talloze orkestwerken, waaronder twee symfonieën, gecomponeerd.

[5]

Winifred Wagner (geboren als Winifred Marjorie Williams, * 23 juni 1897 , † 5 maart 1980) was de schoondochter van Richard Wagner. Op 22 september 1915 trouwde ze op haar achttiende met Richards zoon Siegfried Wagner (voluit: Siegfried Helferich Richard Wagner, * 6 juni 1869 , † 4 augustus 1930). Het paar kreeg vier kinderen: Wieland (voluit: Wieland Adolf Gottfried Wagner, * 5 januari 1917 , † 17 oktober 1966), Friedelind (* 29 maart 1918 , † 8 mei 1991), Wolfgang (voluit: Wolfgang Manfred Martin Wagner, * 30 august 1919 , † 21 maart 2010) en Verena (Verena Lafferentz, geboren Wagner, * 2 december 1920 , † 19 april 2019). Na de dood van Siegfried had Winifred Wagner van 1930 tot 1944 de leiding over de Bayreuther Festspiele. Ze was een vriendin en sponsor van Adolf Hitler, reden waarom ze na de oorlog de Festspiele niet meer mocht leiden, ook omdat ze tot haar dood weigerde de misdaden van het naziregime en Hitler te veroordelen.

[6]

Ludwig II. (of in het Nederlands Lodewijk II, voluit: Ludwig Otto Friedrich Wilhelm von Wittelsbach (* 25 augustus 1845 , † 13 juni 1886)) was van 1864 tot 1886 koning van Beieren. Omdat hij Schloss Herrenchiemsee, Schloss Linderhof en Schloss Neuschwanstein liet bouwen, kreeg hij de bijnaam Märchenkönig (Sprookjeskoning).

[7]	Theodor Hierneis (* 4 oktober 1868 , † 19 april 1953) was kok aan het hof van Ludwig II. von Bayern. Zijn naam werd vooral bekend door zijn mémoires over de tijd aan het hof, die in 1972 door Syberberg verfilmd werden met Walter Sedlmayr (* 6 januari 1926 , † 14 juli 1990) in de hoofdrol.

Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.

www op deze website