De Graal-cyclus van Hans-Jürgen Syberberg 2, bestaande uit zes films van in totaal negentien uur en vierendertig minuten, is de komende tijd in z’n geheel te zien in Amsterdam (Nederlands Filmmuseum 3, vanaf dinsdag 1 november), Den Haag (Haags Filmhuis 4, vanaf 10 november), Rotterdam (Lantaren/Venster 5, vanaf 17 november) en Utrecht (’t Hoogt 6, vanaf 24 november). Elke achtereenvolgende avond een deel van de reeks, in de juiste volgorde: Ludwig 7, Theodor Hierneis 8, Karl May, Winnifred Wagner 9, Hitler en Parsifal. De laatste film draait in Amsterdam in The Movies 10 en in Utrecht in Vredenburg 11, dus niet in Filmmuseum en ’t Hoogt.
Groningen en Den Bosch doen gedeeltelijk mee aan het Syberbergprogramma. In het Groningse Filmhuis 12 draait op 26 november Hitler en de eerste week van december Parsifal. In Den Bosch worden tussen 9 en 12 december in Filmhuis Jeroen 13 en Casino 14 Ludwig, Parsifal, Hitler en Karl May vertoond. Ter plekke even nagaan wat de juiste aanvangstijden zijn.

Ludwig (Harry Baer 15), de gekke koning van Beieren.

Theodor Hierneis (Walter Sedlmayer 16), de kok van Ludwig II.

Hitler: „Rust in vrede”.

Hans Jürgen Syberberg: „Er zijn geen helden, behalve wij, en er is geen plot, behalve ons eigen verhaal.”
Foto Bert Verhoef

Nederlaag

Op dit punt was het Syberberg duidelijk geworden dat zijn volgende film de afsluiting moest worden van een trilogie, begonnen met Ludwig. Honderd jaar Duitse geschiedenis in drie delen. Ludwig en Theodor Hierneis vertegenwoordigden het oude Duitse rijk, Karl May het Duitsland aan het begin van de twintigste eeuw. De bange voorgevoelens van koning Ludwig lijken bewaarheid te worden: industrialisatie en de opkomst van het proletariaat. Een periode die afgesloten wordt met de nederlaag van de vrede van Versailles, een afgekalfd en kleiner Duitsland. Wat anders kon er volgen dan Hitler, ein Film aus Deutschland.
Bij wijze van voorstudie filmde Syberberg een paar dagen bij Winnifred Wagner, de schoondochter van Richard. Het was aanvankelijk de bedoeling dit materiaal in de film te gebruiken, maar er was zóveel dat Syberberg besloot tot het uitbrengen van een zelfstandige film van vijf uur: Winnifred Wagner und die Geschichte des Hauses Wahnfried 1914-1975. Gesprekken met een oude krasse dame, wie schoonvader veel van zijn roem dankte aan de steun van Ludwig. Richard Wagner en Ludwig kenden beiden het werk van Karl May. Hitler was geregeld te gast bij de Wagners, dweepte met Wagners muziek en had grote verering voor het werk van Karl May.

Hitler dus. Een logisch gevolg van alles wat voorafgegaan was. De produktie heeft vier delen. De lengte, zeven uur, staat doorgronden na één keer zien in de weg. Je moet Hitler een paar keer bekijken om oog te krijgen voor de rijkdom aan details, visuele, maar vooral verbale. De eerste delen zitten hecht in elkaar en zijn zeer spannend. De enorme rijkdom aan woorden en beelden vermoeit niet, maar doet juist de tijd vergeten.
Er wordt heel wat gezegd. In het begin wordt de kijker gedwongen bij zichzelf te rade te gaan. Niet Hitler maar onze Hitler is het thema. Iedereen heeft iets van een Hitler in zich en daarom ging het zoals het ging, nam de geschiedenis zijn overbiddelijke loop, stelt Syberberg. Geen goedpraterij, maar de uitnodiging tot deelname aan een spel met als regels: er zijn geen helden, behalve wij, en er is geen plot behalve ons eigen verhaal.
Het is geen catastrofe-film, maar de film als catastrofe. De onherhaalbare realiteit wordt niet getoond. Het is een zeven uur durende reis die begint op een kermis en eindigt met een traan in de ruimte. Daartussen scènes waarin Hitlers persoonlijke kamerbediende 30, de film-operateur, de masseur van Himmler 31, de astroloog en anderen aan het woord komen.
De projectie-methode staat weer garant voor het oproepen van bizarre werelden in de leegte van een grote filmstudio. Het motto van de film – „en had ik al het geloof zodat ik bergen verzette, maar had de liefde niet, ik ware niets” – verschijnt aan het eind, nadat wij meerdere malen de opname van Goebbels’ 32 stem hebben gehoord: „Geloof verzet bergen; dit bergen-verzettend geloof moet ons allen vervullen” (1943).
Een benadering van de man, zoals nog niet vertoond is. Zijn kamerbediende gaat nauwgezet in op het vraagstuk van de pakken, petten, schoenen, sokken en stropdassen van zijn Führer. De filmoperateur weet te vertellen, dat Gejaagd door de Wind 33 en vooral Broadway Melody 34 zeer geliefd waren in de tijd dat er nog films gedraaid werden in plaats van de obsessie voor nieuwsfilms later. Naast deze spelers van personages treden twee figuren op als commentator. Ze zijn zichzelf en leggen ons uit over Hitler, de laatste geschiedenismaker in Europa. Alsof het onderwerp nu voorgoed begraven mag worden, is de laatste tekst voor de aftiteling aan het eind: „Rust in vrede”.
Vier jaar had Syberberg nodig om aan geld te komen voor een nieuwe film. Ook het onderwerp was niet meteen beslist. De trilogie was af en de Duitse geschiedenis van de laatste honderd jaar behandeld. Maar er leek iets aan te ontbreken. Er was nog geen totale bevrijding. Het element van de „graal” kwam reeds in Hitler voor. De begin- en eindtitels verwijzen ernaar. Maar het blijft binnen Hitler onduidelijk, wat die graal nu is. Een zeer logisch eindpunt, waarmee alles gezegd kon zijn, zou daarom Parsifal zijn.
Even in Nederland deze week, met Edith Clever 35 die in de film Kundry speelt, beantwoordde Syberberg enige vragen.

Waarom Parsifal en waarom van de trilogie een cyclus gemaakt?
„Als je naar mijn films kijkt en je beziet het werk in chronologische lijn, dan kan er maar één eindpunt zijn, en dat is Parsifal. Al mijn films in volgorde bekeken leiden naar dat ene eindpunt, waarin alles logisch wordt opgelost.”
Op de vraag, waarom Parsifal zo gemaakt is, en waarom eigenlijk een jongen en een meisje Parsifal vertolken, antwoordt hij: „De zoektocht naar de eigenlijke Parsifal is de oplossing van de film. Je kunt natuurlijk een jonge jongen nemen, en die kan er dan ook nog als een sater uitzien, maar dat is te simpel. Alleen een meisje voor de rol nemen, betekent dat je niet de geest hebt. Parisfal is een groots bevrijdingsdrama. De verzoening... de twee helften samen is het hele drama...”

Anti-klimaat

Naar aanleiding van het boekje dat geschreven is ter gelegenheid van De Graal-Cyclus, wordt gevraagd: Denkt u echt dat er een anti-Syberberg klimaat heerst in Duitsland?
Ontspannen antwoordt Syberberg: „Het heeft niet zozeer met mijn persoon te maken, er is meer aan de hand. Natuurlijk, ik raak aan Hitler en zijn tijdperk, juist nu er zo’n drang bestaat om alles wat met hem te maken had weg te doen Ik haal alles weer naar boven. Maar de geschiedenis van de laatste oorlog is een bijzonder geval. De nieuwe situatie met de nieuwe regering is niet specifiek anti-Syberberg, sterker nog: het groteske is, dat de nieuwe regering eigenlijk tegen mijn vijanden is en toch ook tegen mij.”
Ik merk wel, dat Syberberg milder in zijn standpunten is geworden, of is het slechts de prachtige herfstdag en zijn ontmoeting met de actrice Edith Clever, die de volgende dag reeds weer door moet naar Berlijn?
Zij vertelt over de spanning om als actrice te moeten balanceren binnen de grenzen van bewegingsvrijheid die er zijn als je niet zelf zingend in een opera meedoet, die op zijn beurt weer gefilmd wordt. Het is heel moeilijk om de balans te vinden, vertelt ze, maar als je hem vindt, gebeurt er een wonder.
Een laatste vraag Syberberg: „Vindt u dat uw kunst provocerend is?”
„Nee, niet zozeer een provocatie. Alle kunst is provocerend, ook de Nachtwacht 36! In die tijd hield plotseling iemand zich bezig met iets wezenlijks. Alle franje was weggehaald en het innerlijk van de mensen kwam naar boven, dat was ook provocerend.”

[1]	In: De Volkskrant, 28 oktober 1983.

[2]

Hans-Jürgen Syberberg (* 8 december 1935) is een Duits filmregisseur. Hij wordt beschouwd als een aanhanger van het Gesamtkunstwerk; zijn films zijn het resultaat van de vermenging van twee tegengestelde polen uit het Duitse culturele verleden: het rationalisme van de 18e eeuw en het mysticisme van de 19e eeuw. Bekende films van hem zijn „Romy. Anatomie eines Gesichts”, „Scarabea - Wieviel Erde braucht der Mensch”, „Sex-Business - made in Pasing”, „Ludwig - Requiem für einen jungfräulichen König”, „Theodor Hirneis oder: Wie man ehem. Hofkoch wird”, „Karl May”, „Winifried Wagner und die Geschichte des Hauses Wahnfried von 1914-1975”, „Hitler: A Film from Germany”, „Parsifal”, „Penthesilea”, „Die Marquise von O. ” en „Syberberg filmt Brecht”.

[3]

Het Nederlands Filmmuseum werd in 1946 opgericht onder de naam Historisch Filmarchief en ondergebracht in een kamer van Filmtheater Kriterion aan de Roetersstraat in Amsterdam; in 1952 werden voorstelling gegeven in het Stedelijk Museum in de Paulus Potterstraat in diezelfde plaats en werd de naam veranderd in Nederlands Filmmuseum. Van 1975 tot begin 2012 was het museum gevestigd in het Vondelparkpaviljoen, waar ook de voorstellingen plaatsvonden. Op 8 januari 2012 vertrok het museum naar een gloednieuw gebouw aan de noordzijde van het IJ: het Eye Filmmuseum, IJpromenade 1.

[4]	Filmhuis Den Haag is sinds 1981 een niet-commerciële bioscoop aan de Denneweg 56 in ’s-Gravenhage, vanaf 1991 aan het Spui 191.

[5]

Theater De Lantaarn was een theater aan de Gouvernestraat 133 in Rotterdam. In 1978 werd theaterzaal De Lantaarn samengevoegd met bioscoop Het Venster, dat in hetzelfde pand was gehuisvest; de nieuwe organisatie heet LantarenVenster. In 2010 verhuisde de organisatie naar de Wilhelminapier in Rotterdam, terwijl sinds 2016 de bioscoop KINO Rotterdam in het voormalige pand aan de Gouvernestraat gevestigd is.

[6]	Filmtheater ’t Hoogt (of kortweg ’t Hoogt) was van 1973 tot 2018 een filmtheater, het eerste filmhuis in Nederland, aan het Hoogt in Utrecht. Het theater was gelegen in het stadscentrum in de straat het Hoogt en bestond uit zeven monumentale panden.

[7]

Ludwig II. (of in het Nederlands Lodewijk II, voluit: Ludwig Otto Friedrich Wilhelm von Wittelsbach (* 25 augustus 1845 , † 13 juni 1886)) was van 1864 tot 1886 koning van Beieren. Omdat hij Schloss Herrenchiemsee, Schloss Linderhof en Schloss Neuschwanstein liet bouwen, kreeg hij de bijnaam Märchenkönig (Sprookjeskoning).

[8]	Theodor Hierneis (* 4 oktober 1868 , † 19 april 1953) was kok aan het hof van Ludwig II. von Bayern. Zijn naam werd vooral bekend door zijn mémoires over de tijd aan het hof, die in 1972 door Syberberg verfilmd werden met Walter Sedlmayr (* 6 januari 1926 , † 14 juli 1990) in de hoofdrol.

[9]

Winifred Wagner (geboren als Winifred Marjorie Williams, * 23 juni 1897 , † 5 maart 1980) was de schoondochter van Richard Wagner. Op 22 september 1915 trouwde ze op haar achttiende met Richards zoon Siegfried Wagner (voluit: Siegfried Helferich Richard Wagner, * 6 juni 1869 , † 4 augustus 1930). Het paar kreeg vier kinderen: Wieland (voluit: Wieland Adolf Gottfried Wagner, * 5 januari 1917 , † 17 oktober 1966), Friedelind (* 29 maart 1918 , † 8 mei 1991), Wolfgang (voluit: Wolfgang Manfred Martin Wagner, * 30 august 1919 , † 21 maart 2010) en Verena (Verena Lafferentz, geboren Wagner, * 2 december 1920 , † 19 april 2019). Na de dood van Siegfried had Winifred Wagner van 1930 tot 1944 de leiding over de Bayreuther Festspiele. Ze was een vriendin en sponsor van Adolf Hitler, reden waarom ze na de oorlog de Festspiele niet meer mocht leiden, ook omdat ze tot haar dood weigerde de misdaden van het naziregime en Hitler te veroordelen.

[10]	The Movies aan de Haarlemmerdijk 161-163 is de oudste nog in gebruik zijnde bioscoop in Amsterdam. The Movies werd in 1912 opgericht onder de naam Bioscoop Tavenu, maar al twee jaar later werd de naam gewijzigd in Cinema Hollandia. Vanaf de jaren ’70 heet het filmhuis The Movies.

[11]

Muziekcentrum Vredenburg was van 26 januari 1979 tot 2007 een muziektheater aan het Vredenburg in Utrecht. Het verhuisde in 2007 naar een tijdelijke locatie in de wijk Leidsche Rijn en is in 2014 opgegaan in TivoliVredenburg na een fusie met Tivoli Oudegracht, waarbij een nieuw muziekcentrum is gebouwd met behoud van de grote zaal.

[12]	Filmhuis Groningen (voluit: Filmhuis Groningen van Liga ’68) was sinds 1969 een filmhuis aan de Poelestraat in Groningen; het verhuisde in 2010 naar het Hereplein om plaats te maken voor een nieuw gebouw, dat in 2016 onder de naam GroningenForum opende.

[13]	Filmhuis Jeroen is een filmtheater aan de Hinthamerstraat 74 te ’s-Hertogenbosch.

[14]

Schouwburg Casino was van 1934 tot 1974 een theater aan de Sint-Jorisstraat 131/Parade 23 in ’s-Hertogenbosch. Het gebouw werd in 1974 afgebroken en een nieuw Casino op dezelfde plek werd op 16 oktober 1976 geopend; sinds 1994 heet het: Theater aan de Parade. In 2020 werd ook dat gebouw afgebroken om wederom plaats te maken voor nieuwbouw. Sinds 1996 worden er overigens geen films meer in het Theater aan de Parade vertoond.

[15]

Harry Baer (artiestennaam van Harry Zöttl, * 27 september 1947) is een Duits acteur, producer en schrijver. Hij speelde o.m. in de volgende films: „Ludwig – Requiem für einen jungfräulichen König” (titelrol), „Adolf und Marlene”, „Hitler, ein Film aus Deutschland”, „Berlin Alexanderplatz”, „Lili Marleen”, „Die Sehnsucht der Veronika Voss”, „Donauwalzer”, „Im Himmel ist die Hölle los”, „Die Venusfalle”, „Führer Ex”, „Das Phallometer oder Welcome to our Republic” en „Gasmann”.

[16]

Walter Sedlmayr (* 6 januari 1926 in München , † 14 juli 1990) was een Duits acteur, tv-regisseur en schrijver. Hij speelde o.m. in de volgende films: „Der Herrgottschnitzer von Ammergau”, „Königswalzer”, „Buddenbrooks”, „Die Moral der Ruth Halbfass”, „Theodor Hierneis oder: wie man ehem. Hofkoch wird” en „Angst essen Seele auf”. Daarnaast speelde hij vele rollen in tv-series als Tatort, Der Kommissar, Derrick en Der Alte.

[17]

Johann Wolfgang Goethe (* 28 augustus 1749 , † 22 maart 1832; sinds 1782 von Goethe) was de grootste dichter en dramaturg die Duitsland ooit gekend heeft; daarnaast was hij wetenschapper, romanschrijver, filosoof, natuuronderzoeker en staatsman. Bekende werken van hem zijn (o.a.) „Heidenröslein”, „Wandrers Sturmlied”, „Götz von Berlichingen”, „Die Leiden des jungen Werthers”, „Egmont”, „Iphigenie auf Tauris”, „Torquato Tasso”, „Der Erlkönig”, „Römische Elegien”, „Reineke Fuchs”, „Wilhelm Meisters Lehrjahre”, „Xenien” (samen met Friedrich (von) Schiller);, „Faust. Eine Tragödie”, „Hermann und Dorothea” „Pandora”, „Wilhelm Meisters Wanderjahre”, „Die Wahlverwandtschaften”, „Zur Farbenlehre”, „Aus meinem Leben. Dichtung und Wahrheit”, „Italienische Reise”, „Über Kunst und Altertum”, „West-östlicher Divan”, „Marienbader Elegie”, „Faust. Der Tragödie zweiter Teil” en „Einzelnheiten, Maximen und Reflexionen”.

[18]	Benno Besson (voluit: René-Benjamin Besson, * 4 november 1922 , † 23 februari 2006) was een Zwitsers acteur, regisseur en theaterdirecteur. Van 1949 tot 1958 was hij regie-assistent en regisseur bij het Berliner Ensemble van Bertolt Brecht.

[19]

Bertolt Brecht (eigenlijk: Eugen Berthold Friedrich Brecht, * 10 februari 1898 , † 14 augustus 1956) was een Duitse dramaturg, librettist en lyricus. Zijn bekendste werk is de „Dreigroschenoper” (op muziek gezet door Kurt Weill), maar ook „Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny”, „Die heilige Johanna der Schlachthöfe”, „Die Horatier und die Kuriatier”, „Furcht und Elend des Dritten Reiches”, „Leben des Galileis”, „Mutter Courage und ihre Kinder”, „Der gute Mensch von Sezuan”, „Der aufhaltsame Aufstieg des Arturo Ui” en „Der kaukasische Kreidekreis” zijn beroemd gebleven.

[20]

Friedrich Dürrenmatt (voluit: Friedrich Reinhold Dürrenmatt, * 5 januari 1921 , † 14 december 1990) was een Zwitsers auteur, dramaturg en schilder. Bekende werken van Dürrenmatt zijn o.a.: „Der Richter und sein Henker”, „Der Verdacht”, „Der Besuch der alten Dame”, „Die Panne”, „Die Stadt. Prosa I–IV”, „Grieche sucht Griechin”, „Das Versprechen. Requiem auf den Kriminalroman”, „Die Physiker”, „Minotaurus” en „Justiz”.

[21]	Fritz Kortner (pseudoniem van Fritz Nathan Korn, * 12 mei 1892 , † 22 juli 1970) was een Oostenrijks acteur, film- en theaterregisseur.

[22]

Friedrich Schiller (voluit: Johann Christoph Friedrich Schiller, * 10 november 1759 , † 9 mei 1805; sinds 1802 von Schiller) was een Duitse arts, historicus, dramaturg, dichter en filosoof. Bekende werken van hem zijn (o.a.) „Die Räuber”, „Die Verschwörung des Fiesco zu Genua”, „Kabale und Liebe”, „An die Freude”, „Don Karlos”, „Die Götter Griechenlandes”, „Geschichte des Abfalls der vereinigten Niederlande von der spanischen Regierung”, „Geschichte des Dreißigjährigen Kriegs”, „Hektors Abschied”, „Die Kraniche des Ibykus”, „Der Ring des Polykrates”, „Die Bürgschaft”, „Das Lied von der Glocke”, „Wallenstein-Trilogie” (=„Wallensteins Lager”, „Die Piccolomini” en „Wallensteins Tod”), „Maria Stuart”, „Die Jungfrau von Orléans”, „Die Braut von Messina” en „Wilhelm Tell”.

[23]

William Shakespeare (gedoopt op 26 april 1564 [juliaans] , † 23 april [juliaans]/3 mei 1616 [gregoriaans]) was een Engels toneelacteur, dramaturg en Lyricus. Naast 154 sonetten en vijf epische dichtwerken schreef hij 37 of 38 toneelstukken die tot op de dag van vandaag tot de hoogtepunten van de wereldliteratuur worden gerekend. Een opsomming van de hoogtepunten van zijn drama’s is een opsomming van nagenoeg zijn complete toneelwerk: „Titus Andronicus”, „The Comedy of Errors”, „The Two Gentlemen of Verona”, „King Richard II”, „King Richard III”, „The Taming of the Shrew”, „Romeo and Juliet”, „A Midsummer Night’s Dream”, „King Henry IV, Part 1”, „The Merchant of Venice”, „King Henry IV, Part 2”, „Much Ado about Nothing”, „As You Like It”, „The Tragedy of Julius Caesar”, „The Merry Wives of Windsor”, „Troilus and Cressida”, „Hamlet, Prince of Denmark”, „All’s Well That Ends Well”, „Measure for Measure”, „Othello”, „King Lear”, „Timon of Athens”, „Antony and Cleopatra”, „Macbeth”, „Coriolanus”, „The Winter’s Tale”, „The Tempest” en „King Henry VIII or All Is True”.

[24]

Leo Tolstoi (eigenlijk Лев Николаевич Толсто́й/Lew Nikolajewitsch graaf Tolstoi, * 28 augustus [juliaans]/9 september 1828 [gregoriaans] , † 7 november [juliaans]/20 november 1910 [gregoriaans]) was een van de beroemdste Russische schrijvers, wiens „Война и Мир” („Oorlog en Vrede”) en „Анна Каренина” („Anna Karenina”) nog steeds tot de hoogtepunten van de wereldliteratuur behoren.

[25]

Luchino Visconti (voluit: Luchino Visconti di Modrone, conte di Lonate Pozzolo, * 2 november 1906 , † 17 maart 1976) was een Italiaans scenarioschrijver en theater-, film- en operaregisseur. Bekende films van hem zijn o.a. „Ossessione”, „La terra trema”, „Rocco e i suoi fratelli”, „Boccaccio ’70 (ged.)”, „Il gattopardo”, „The Damned”, „Death in Venice” en „Ludwig”.

[26]

Richard Wagner (voluit: Wilhelm Richard Wagner, * 22 mei 1813 in Leipzig , † 13 februari 1883) was een Duits componist, dramaturg, dichter, schrijver, theaterregisseur en dirigent. Zijn opera’s „Die Feen”, „Das Liebesverbot oder Die Novize von Palermo”, „Rienzi, der Letzte der Tribunen”, „Der fliegende Holländer”, „Tannhäuser und der Sängerkrieg auf Wartburg”, „Lohengrin”, „Der Ring des Nibelungen, ein Bühnenfestspiel für drei Tage und einen Vorabend” (bestaande uit „Das Rheingold (Vorabend)”, „Die Walküre (Erster Tag)”, „Siegfried (Zweiter Tag)” en „Götterdämmerung (Dritter Tag)”), „Tristan und Isolde”, „Die Meistersinger von Nürnberg” en „Parsifal, ein Bühnenweihfestspiel” gelden nog steeds als het onbetwiste hoogtepunt van de Duitstalige operacomposities. Daarnaast heeft hij nog talloze orkestwerken, waaronder twee symfonieën, gecomponeerd.

[27]

Lil Dagover (artiestennaam van Marie Antonia Sieglinde Martha Seubert (* 30 september 1887 , † 23 januari 1980), was een in Nederlands Indië geboren Duitse toneel- en filmactrice. Zij begon haar filmcarrière al in de tijd van de stomme films en speelde daarna in bijna honderd films, waaronder „Die Spinnen, 1. Der goldene See”, „Harakiri”, „Das Cabinet des Dr. Caligari”, „Das Geheimnis von Bombay”, „Der müde Tod”, „Luise Millerin”, „Tartüff”, „Der Graf von Monte Christo” (1928), „Ungarische Rhapsodie”, „Der Günstling von Schönbrunn”, „Spielereien einer Kaiserin”, „Elisabeth von Österreich”, „The Woman from Monte Carlo”, „Die Tänzerin von Sanssouci”, „Ich heirate meine Frau”, „Der Vogelhändler”, „Fridericus”, „August der Starke”, „Die Kreutzersonate”, „Friedrich Schiller – Der Triumph eines Genies”, „Bismarck” (1940), „Wien 1910”, „Vom Teufel gejagt”, „Rote Rosen, rote Lippen, roter Wein”, „Schloß Hubertus”, „Der Fischer vom Heiligensee”, „Kronprinz Rudolfs letzte Liebe”, „Buddenbrooks” (1955), „Karl May”, „Der Richter und sein Henker” en „Geschichten aus dem Wienerwald”. Zij stond op de zogeheten Gottbegnadeten-Liste van het Reichsministerium für Volksaufklärung und Propaganda van Joseph Goebbels (voluit: Paul Joseph Goebbels , * 29 oktober 1897 , † 1 mei 1945). In Hans-Jürgen Syberbergs „Karl May” speelde zij niet de rol van Karl Mays tweede echtgenote, maar die van Bertha von Suttner (voluit: Bertha Sophia Felicita Freifrau von Suttner, geborene Gräfin Kinsky von Wchinitz und Tettau, * 9 juni 1843 , † 21 juni 1914)!

[28]

Kristina Söderbaum (voluit: Beata Margareta Kristina Söderbaum, * 5 september 1912 , † 12 februari 2001) was een Zweeds actrice, die haar grootste successen vierde in nazi-Duitsland; met name in nationaal-socialistische propagandafilms, waarvan er enkele door haar echtgenoot, Veit Harlan (* 22 september 1899 , † 13 april 1964), werden geregisseerd. Zij was o.a. te zien in de films „Jugend”, „Verwehte Spuren”, „Das unsterbliche Herz”, „Die Reise nach Tilsit”, „Jud Süß”, „Die goldene Stadt”, „Immensee”, „Opfergang”, „Kolberg”, „Unsterbliche Geliebte”, „Hanna Amon”, „Die blaue Stunde”, „Sterne über Colombo”, „Die Gefangene des Maharadscha”, „Verrat an Deutschland”, „Ich werde Dich auf Händen tragen” en als Emma May/Emma Pollmer in Hans-Jürgen Syberbergs „Karl May”. Haar dramatische zelfmoord in de film „Jud Süß” leverde haar de bijnaam Reichswasserleiche op.

[29]

Helmut Käutner (* 25 maart 1908 , † 20 april 1980) was een Duits acteur en regisseur, zowel van films als van hoorspelen. Zijn bekendste films als regisseur zijn „Große Freiheit Nr. 7” (1944), „Unter den Brücken”, „Ludwig II. – Glanz und Ende eines Königs”, „Des Teufels General”, „Der Hauptmann von Köpenick” (1956), „Monpti” en „Der Schinderhannes”. Als acteur is hij vooral bekend gebleven door het vertolken van de titelrol in Syberbergs „Karl May”.

[30]	Heinz Linge (* 23 maart 1913 , † 9 maart 1980) was een SS-officier en van 1935 tot 1945 kamerdienaar van Adolf Hitler.

[31]

Heinrich Himmler (voluit: Heinrich Luitpold Himmler, * 7 oktober 1900 , † 23 mei 1945) was leider van de SS (Reichsführer-SS) en een van de belangrijkste leiders van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP). Hij was een van de hoofdverantwoordelijken voor de Holocaust en daarmee een van de grote oorlogsmisdadigers uit de Tweede Wereldoorlog.

[32]

Joseph Goebbels (voluit: Paul Joseph Goebbels , * 29 oktober 1897 , † 1 mei 1945) was een Duits politicus en publicist. Hij was vanaf 1926 Gauleiter van Groot-Berlijn van de NSDAP; in 1929 werd hij gekozen als lid voor de Rijksdag namens dezelfde partij, waarvan hij spoedig daarna tevens Reichsleiter für Propaganda werd; vanaf de machtsovername door Hitler in 1933 was hij (tot 1945) Reichsminister für Volksaufklärung und Propaganda en president van de Reichskulturkammer; van 30 april tot 1 mei 1945 was hij de laatste rijkskanselier van het Derde Rijk.

[33]

„Gone with the wind” (in het Nederlands „Gejaagd door de wind”) is de verfilming van de gelijknamige roman van Margaret Mitchell (voluit: Margaret Munnerlyn Mitchell, * 8 november 1900 , † 16 augustus 1949). De epische film van regisseur Victor Fleming (voluit: Victor Lonzo Fleming, * 23 februari 1889 , † 6 januari 1949) en producent David O. Selznick (* 10 mei 1902 , † 22 juni 1965) verhaalt de tragische liefdesgeschiedenis van Scarlett O’Hara (gespeeld door Vivien Leigh, een pseudoniem van Vivian Mary Hartley, * 5 november 1913 , † 8 juli 1967) en Rhett Butler (een rol van Clark Gable, voluit: William Clark Gable, * 1 februari 1901 , † 16 november 1960) tegen de achtergrond van de Amerikaanse Burgeroorlog). In Nederland werd de film pas in 1950 uitgebracht en werd toen alleen geschikt bevonden voor kijkers boven de 18. Qua omzet is het de succesvolste film aller tijden.

[34]

The Broadway Melody is een serie van vier films, bestaande uit „The Broadway Melody” (1929) met Charles King (voluit: Charles Joseph King, * 31 oktober 1886 , † 11 januari 1944), Anita Page (pseudoniem van Anita Pomares, * 4 augustus 1910 , † 6 september 2008) en Bessie Love (pseudoniem van Juanita Horton, * 10 september 1898 , † 26 april 1986) in de hoofdrollen; „Broadway Melody of 1936” (1935), „Broadway Melody of 1938” (1937) en „Broadway Melody of 1940” (1940). De vrouwelijke hoofdrol in de laatste drie films werd gespeeld door Eleanor Powell (voluit: Eleanor Torrey Powell, * 21 november 1912 , † 11 februari 1982), terwijl er mannelijke hoofdrollen waren voor Robert Taylor (pseudoniem van Spangler Arlington Brugh, * 5 augustus 1911 , † 8 juni 1969) in de films uit 1935 en 1937 en voor Fred Astaire (pseudoniem van Frederick Austerlitz, * 10 mei 1899 , † 22 juni 1987) in die van 1940. De scène „Begin the Beguine” van Powell en Astaire uit die laatste film wordt algemeen beschouwd als de beste tapdansscène uit de geschiedenis van de film.

[35]	Edith Clever (* 13 december 1940) is een Duits actrice en regisseuse. Bekende films waarin zij meespeelt, zijn o.a.: „Sommergäste”, „Die Marquise von O. ”, „Die linkshändige Frau”, „Mädchenjahre”, „Parsifal”, „Penthesilea” en „Die Marquise von O. ‘vom Süden in den Norden verlegt’”.

[36]

„De Nachtwacht” is de populaire naam van waarschijnlijk het beroemdste schilderij van de Nederlandse schilder Rembrandt (voluit: Rembrandt Harmenszoon van Rijn, * 15 juli 1606 , † 4 oktober 1669), dat officieel „De compagnie van kapitein Frans Banninck Cocq en luitenant Willem van Ruytenburgh maakt zich gereed om uit te marcheren” (1642).

Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.

www op deze website