Juist op een gebied dat tot nu toe exclusief voorbehouden scheen te zijn aan Hollywood, staat de Duitse film, of liever een bepaald filmgenre, op ’t punt een opmerkelijk nieuw terrein te ontginnen. Zelfs in hun stoutste dromen hadden de Duitse producenten
van een avonturenfilm met wild-west-allures onder de titel „De Schat in het Zilvermeer” er niet op gerekend dat deze cinemascopische kleurenfilm zich niet alleen zou ontwikkelen tot een spectaculair kassa-stuk in Duitsland, maar ook nog een uitzonderlijke weerklank in Europa en in andere werelddelen zou hebben, ook in Amerika.
Lex Barker als Old-Shatterhand.
Al in de tijd van de stomme film had men in Duitsland de poging ondernomen avonturenfilms van wereldformaat te draaien. Het succes was evenwel sterk onbevredigend. Aangezien soortgelijke ondernemingen op ’t gebied van geluidsfilms eveneens mislukten, maakte men een einde aan de produkktie van dergelijke rolprenten. Amerika verzorgde met zijn dikwijls uitstekende westerns de bioscopen van de Westelijke aardbol.
Totdat het oog viel op de meer dan vijftig jaar geleden gestorven schrijver van reis- en avonturenromans, Karl May. Zijn boeken zetten de gemoederen van hele generaties jonge
mensen in vuur en vlam en brachten het niet alleen in Duitsland tot hoge oplagen.
Veel avonturen spelen zich in New-Mexico tussen de Rio Grande en de Rio Pccos af. Toch was deze briljante en fantasierijke schrijver nooit van zijn leven in Amerika en heeft hij nimmer een levende Indiaan gezien 2. Zijn enorme kennis vergaarde hij door het vlijtig bestuderen van atlassen, reisbeschrijvingen en soortgelijke literatuur.
Tot de vereerders van de schrijver behoren mensen als Albert Schweitzer 3, Carl Zuckmayer 4 en andere en andere belangrijke persoonlijkheden, zoals Albert Einstein 5 en Hermann Hesse 6. Niemand bleek zich te ergeren aan de wispelturige en soms ook opschepperige levensstijl van deze auteur.
De meer dan vijftig romans van Karl May werden door de Duitse filmproducenten nauwkeurig bestudeerd. Toen besloot men het interesse van het publiek te testen met de „Schat in het Zilvermeer”. Men was er zich uiteraard wel van bewust dat met ’t oog op de Amerikaanse concurrentie alleen maar een film kans op succes had, waarop bij wijze van spreken alle superlatieven van de moderne filmproduktie van toepassing zijn. De producent waagde het financiële risico en ging samenwerken met een Joegoslavische filmmaatschappij. Alle buitenopnamen werden in Joego-Slavië gemaakt. Er werd meer dan 35.000 meter film opgenomen, waarvan nog geen eentiende deel tot de twee uur durende film is gemonteerd.
Internationale bezetting
Ook de bezetting van de rollen was internationaal en bestaat onder andere uit de Amerikaanse ex-Tarzan 7 Lex Barker 8, de Fransman Pierre Brice 9, de Engelsman Herbert Lom 10, de Joegoslaaf Mirko Bauman 11 en de Duitser Götz George 12. Het sinds jaren niet meer beleefde geval deed zich voor: het publiek bestormde de kassa’s van de bioscopen.
Deze unieke gebeurtenis ging als een lopend vuurtje door de wereld van de film. Men vroeg heel spoedig ’n tweede soortgelijke film, die dan ook onder de titel „Winnetou I” werd gedraaid. De Duitse „wildwestfilm” was op slag een begrip geworden. Hij onderscheidt zich echter van de Amerikaanse produkten vooral daardoor dat hij, zoals een producer in Hollywood
verklaarde, „typisch Duits”is.
Moraal en martelpaal
Karl May was een schrijvende moralist wiens figuren steeds zorgvuldig onderzochtwerden door pedagogen en filosofen. De pacifiste en winnares van de nobelprijs, Bertha von Suttner 13, zei eens: „Als ik slechts één van zijn werken gestalte had kunnen geven, dan zou ik meer hebben bereikt”. De volksschrijver Karl May heeft kans gezien moraal en martelpaal tot een interessante en boeiende combinatie te voeren.
In de Duitse filmversie is men erin geslaagd een synthese te maken van het romantische avontuur à la Karl May en van de wildwestfilm volgens de procedure van Hollywood. Het is
mogelijk dat in deze combinatie van twee door het bioscooppubliek zo fel begeerde elementen het geheim van het succes van deze films gelegen is. Dat zelfs Amerikanen dit verhaal uit het wilde westen willen zien, beschouwen de Duitse producenten als een
„kwaliteitsmerk” voor hun rolprenten. Van het „Zilvermeer” is dan ook de Duitse filmprijs „Goldene Leimwand” toegekend aan de meest succesvolle Duitse rolprent van 1963.
In Nederland
Het „Zilvermeer” is hier het vorige jaar eveneens een succes geweest. De volgende film „Winnetou, het grote opperhoofd” 14 komt waarschijnlijk pas tegen de zomervakantie in roulatie. Verder zijn de Duitsers momenteel bezig met een derde film „ld Shatterhand”.
De „kolonel” (Herbert Lom) met een misdadige
kornuit in „De schat in het Zilvermeer”.
In het najaar van 1908 bezocht Karl May wel degelijk (het noordoosten) van de Verenigde Staten: het bewijs daarvan is o.a. deze foto van Karl May met een indiaan. Weliswaar geen Apache, Comanche of Sioux, maar een Tuscarora in diens reservaat in het noordoosten van de Verenigde Staten.
Albert Schweitzer (* 14 januari 1875 , † 4 september 1965) was een Duits medicus, luthers theoloog, filosoof en schrijver; hij ontving in 1952 de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn in woord en daad uitgedragen dogma ‘Eerbied voor al het leven’.
Carl Zuckmayer (* 27 december 1896 , † 18 januari 1977) was een Duitse schrijver. Zijn bekendste toneelstukken zijn „Der fröhliche Weinberg”, „Schinderhannes”, „Der Hauptmann von Köpenick” en „Des Teufels General”. Verder is zijn autobiografie „Als war’s ein Stück von mir” beroemd geworden, maar hij schreef ook de scripts van o.a. de Duitse film „Der blaue Engel” en de Nederlandse film „Boefje”. Zijn in 1926 geboren dochter droeg de doopnamen Maria Winnetou.
Albert Einstein (* 14 maart 1879 , † 18 april 1955) was een Duits, later Zwitsers en nog later Amerikaans theoretisch natuurkundige van Joodse afkomst. In 1921 ontving hij voor zijn verdiensten voor de theoretische natuurkunde, en met name voor zijn ontdekking van de wet van het foto-elektrisch effect de Nobelprijs voor de Natuurkunde.
Hermann Hesse (voluit: Hermann Karl Hesse, * 2 juli 1877 , † 9 augustus 1962) was een Zwitsers, Duitstalig schrijver, dichter en schilder. Zijn bekendste werken zijn „Peter Camenzind”, „Siddharta. Eine indische Dichtung”, „Der Steppenwolf”, „Narziß und Goldmund” Voor zijn literaire werk ontving hij in 1946 de Nobelprijs voor Literatuur.
Tarzan was de hoofdpersoon uit 24 romans van de Amerikaanse auteur Edgar Rice Burroughs (* 1 september 1875 , † 19 maart 1950) en later, al dan niet illegaal, in die van andere schrijvers. Tussen 1918 en 1999 zijn er niet minder dan 88 Tarzan-films gedraaid, die niet alle succesvol waren. De beroemdste „film-Tarzans” waren Johnny Weissmuller (eigenlijk Peter Johann Weissmüller, * 2 juni 1904 , † 20 januari 1984) in 12 films, Lex Barker in 5 films en Gordon Scott (* 3 augustus 1926 , † 30 april 2007) in 6 films.
Lex Barker (voluit: Alexander Chrichlow Barker Jr., * 8 mei 1919 , † 11 mei 1973) was een Amerikaans acteur, die in vijf films furore maakte als Tarzan; in Europa was zijn eerste grote rol die van Robert – de verloofde van de vrouwelijke hoofdrolspeelster Sylvia (Anita Ekberg) – in de klassieker „La dolce vita” van Federico Fellini, alvorens hij optrad in maar liefst twaalf van de zeventien grote Karl-May-verfilmingen in de jaren ’60: als Old Shatterhand in „Der Schatz im Silbersee” (1962), „Winnetou, 1. Teil” (1963), „Old Shatterhand” (1964), „Winnetou, 2. Teil” (1964), „Winnetou, 3. Teil” (1965), „Winnetou und das Halbblut Apanatschi” (1966) en „Winnetou und Shatterhand im Tal der Toten” (1968); als Kara Ben Nemsi in „Der Schut” (1964), „Durchs wilde Kurdistan” (1965) en „Im Reiche des silbernen Löwen” (1965); als Dr. Sternau in „Der Schatz der Azteken” (1965) en „Die Pyramide des Sonnengottes” (1965).
Pierre Brice (artiestennaam van Pierre Louis Baron le Bris, * 6 februari 1929 , † 6 juni 2015) was een Frans acteur, die in maar liefst elf van de zeventien grote Karl-May-verfilmingen in de jaren ’60 de rol van Winnetou speelde: „Der Schatz im Silbersee” (1962), „Winnetou, 1. Teil” (1963), „Old Shatterhand” (1964), „Winnetou, 2. Teil” (1964), „Unter Geiern” (1964), „Der Ölprinz” (1965), „Winnetou, 3. Teil” (1965), „Old Surehand, 1. Teil” (1965), „Winnetou und das Halbblut Apanatschi” (1966), „Winnetou und sein Freund Old Firehand” (1966) en „Winnetou und Shatterhand im Tal der Toten” (1968). Voorts speelde hij nogmaals de rol van Winnetou in de tv-series „Mein Freund Winnetou” (1980) en „Winnetous Rückkehr (1998) en trad hij een aantal malen op als gastacteur (uiteraard eveneens in de rol van Winnetou) bij de Karl-May-Spiele van Elspe en Bad Segeberg.
Herbert Lom (eigenlijk: Herbert Karl Angelo Kuchacevič von Schluderpacher, of in het Tsjechisch Herbert Karel Angelo Kuchacevič ze Schluderpacheru, * 11 september 1917 , † 27 september 2012) was een Britse – van origine Oostenrijks/Tsjechisch acteur en auteur. Hij speelde in talloze films, maar het bekendst was zijn rol als commissaris Dreyfus in de Pink Panther-films met Peter Sellers. In „Der Schatz im Silbersee” (1962) speelde hij de booswicht Cornel Brinkley.
Mirko Boman (* 11 december 1926 , † 30 augustus 2013) was een Joegoslavisch-Kroatisch acteur, die in vier verfilmingen naar Karl May opdook: als Gunstick Uncle in „Der Schatz im Silbersee” (1962) en „Winnetou, 2. Teil” (1964); als Dick Stone in „Old Shatterhand” (1964) en als Lange Davy in „Unter Geiern” (1964).
Götz George (voluit: Götz Karl August George, * 23 juli 1938 , † 19 juni 2016) was een Duits acteur, die net als Romy Schneider zijn debuut op het witte doek maakte in „Wenn der weiße Flieder wieder blüht” uit 1953, maar die in de jaren ’80 vooral bekendheid genoot als Horst Schimanski in zeventien afleveringen van Tatort. Behalve als Fred Engel in „Der Schatz im Silbersee” (1962) acteerde hij ook nog in twee andere verfilmingen naar Karl May: „Unter Geiern” (de rol van Martin Baumann, 1964) en „Winnetou und das Halbblut Apantaschi” (als Jeff Brown, 1966).
Bertha von Suttner (voluit: Bertha Sophia Felicita Freifrau von Suttner, geborene Gräfin Kinsky von Wchinitz und Tettau, * 9 juni 1843 , † 21 juni 1914), was en Oostenrijkse pacifiste en schrijfster. Zij was in 1905 de eerste vrouw die de Nobelprijs voor de Vrede kreeg, vooral vanwege haar in 1899 gepubliceerde roman „Die Waffen nieder!”. Zij overleed exact één week vóór de aanslag op Franz Ferdinand, die de aanleiding zou worden tot een van de ernstigste oorlogen aller tijden.
Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.
