Vandaag is het precies vijftig jaar geleden, dat in Dresden 2 de Duitse schrijver Karl May overleed. Hij heeft meer dan zeventig boeken geschreven, die in twintig talen werden uitgegeven. Zijn bekendste werken (ongeveer dertig) die vooral bij de jeugd weerklank vonden, zijn de avonturenromans. Daarin gaf hij gestalte aan Old Shatterhand, Kara Ben Nemsi en de onvergetelijke Winnetou. ‘Ik waardeer Karl May en heb bewondering voor hem, zowel in zijn leven als in zijn werk,’ bekende mij gisteren dr. F. C. de Rooy3, leraar Frans aan het gemeentelijk lyceum te Rijswijk, maar ook kenner van Karl May en zijn werken als geen ander in Nederland. Hij heeft een dik boek4 over deze Duitse schrijver en zijn boeken geschreven.
De 42-jarige leraar, een sportieve verschijning, spreekt graag over Karl May en hij maakt er geen geheim van dat hij onvoorwaardelijk in hem gelooft. ‘Een edel, mens, die zijn ziel in boeken heeft gelegd. Een man die de vredesgedachte propageerde en streefde naar een goede verstandhouding tussen de verschillende rassen,’ zei hij.
Dehe er De Rooy ging zelfs zover, dat hij toegaf: ‘Ik heb wel eens verband gezien tussen Karl May en Henriëtte Roland Holst. Hij was een geestelijk vechter. Bij hem ging de menselijkheid boven alles. Daarom is hij als mens ook uiterst boeiend, ja zelfs belangrijk,’ oordeelde dr. De Rooy.
Dit alles wil niet zeggen dat hij de fouten en gebreken van Karl May niet zou zien. Hij zei ook: ‘May was niet helemaal objectief. Je vindt in zijn werken nooit een slechte Duitser en stijl had hij niet. Uit de oorspronkelijke manuscripten blijkt bovendien, dat hij veel fouten heeft gemaakt. Daarom heeft men later zijn composities gecorrigeerd en aangepast, zij het in de geest van Karl May.’
Dr. F. C. DE ROOY
ZIELSZIEKE
Karl May is in zijn leven een veel omstreden figuur geweest. Hij was de zoon van een arme wever, die hem alles wat rijp en groen was liet lezen. Misschien is het daaruit te verklaren, dat hij later ernstig ontspoorde. Hij werd een dief en een oplichter en kwam in gevangenissen en tuchthuizen. Hij heeft in totaal zeven jaar opgesloten gezeten, waarna hij (‘gelouterd’, zegt dr. De Rooy) ging schrijven.
Daarvan zei dr. De Rooy: ‘Wij moeten hem die ontsporingen niet al te kwalijk nemen, want hij was zielsziek. Hij kon geen onderscheid maken tussen de werkelijkheid en zijn fantasie. Ook later had hij daar moeite mee, hetgeen uit zijn boeken blijkt, waarin hij zich zelf als een onverschrokken held tekent. Later wilde hij niet toegeven, dat hij in werkelijkheid nooit zo’n held was geweest. Maar anderszijds was Karl May een te goed mens om anderen voor grote bedragen op te lichten. En hij leefde in een wrede tijd, waarin men geen rekening hield met zijn zielsziekte.’
De heer De Rooy ging zelfs dat Karl May in die tijd als vluchteling voor de politie in Amerika en Afrika (vreemdelingenlegioen?) is geweest. Andere deskundigen zijn dit niet met hem eens, maar dr. De Rooy zegt: ‘Ik kan het niet bewijzen, maar zij kunnen ook niet bewijzen dat hij er niet is geweest. Daarom houd ik het erop, dat hij er wel is geweest.’ Het staat in ieder geval wel vast dat Karl May de avonturen die hij zo sappig heeft beschreven, in werkelijkheid niet heeft beleefd. Dat was pure fantasie, waarin hij zich zelf beschreef, zoals hij graag had willen zijn: een onverschrokken verdediger van het goede.
Dr. De Rooy oordeelde: ‘In wezen was Karl May geen echte avonturier, want hij werd altijd geplaagd door heimwee. Hij was een doodgoeie kerel, die alleen in zijn fantasie een strijder was tegen het kwaad. Maar het gaat ook niet in de eerste plaats om zijn avonturen, maar om de geest waarin hij alles benadert, een humanistisch-religieuze benadering.
Men heeft Karl May aangewreven dat Hitler graag zijn boeken las, maar dat vindt dr. De Rooy onrechtvaardig. Hij is van mening: ‘Karl May zou zeker antinazi zijn geweest.’ En zo wil hij ook niet aanvaarden, dat de romans van Karl May soms nogal bloederig zijn. ‘Dit geldt alleen voor bepaalde boeken, die niet tot zijn beste behoren. Bovendien zijn die door zijn uitgever vervalst,’ zei de heer De Rooy verontwaardigd.
KARL MAY
DRASTISCH BEPERKT
Overigens geeft dr. de Rooy ruiterlijk toe, dat hij de werken die nu in Nederland onder zijn redactie worden uitgegeven, ook drastisch heeft bewerkt. Hij vertelde: ‘Alles wat teveel Duits is, heb ik er uit gegooid. Ik kan niet verbergen dat hij een Duitser is, maar het overdreven Duitse nationalisme heb ik geschrapt. Van ‘Duits’ maakte ik dan ‘Europees’.
De vraag rijst, hoe de heer de Rooy zo geboeid werd door Karl May, maar deze vraag wijzigde hij onmiddellijk in: ‘Hoe komt het, dat ik er niet van los geraakt ben?’ En hij gaf dit antwoord: ‘Als jongen werd ik diep getroffen door zijn humanistisch-godsdienstige opvattingen en zo werd mijn belangstelling gewekt.
Later zag ik nog beter, dat Karl May een idealist was en een pacifist. Natuurlijk is Old Shatterhand een vechtersbaas, maar hij vocht alleen als het nodig was. De liefde voor de medemens is het belangrijkste in zijn werken’, stelde dr. de Rooy vast, die met een bijna bewogen stem over Karl May kan praten.
Op mijn vraag, of hij aan het werk van Karl May letterkundige waarde toekent, zei hij zonder aarzelen: ‘Nee.’ Maar wel stelde hij zeer nadrukkelijk vast, dat hij beslist goede lectuur is voor jong en oud, al maakte hij daar de beperking, dat de kinderen niet te jong aan Winnetou, Old Shatterhand en Kara Ben Nemsi moeten beginnen.
Dr. F. C. de Rooy (voluit: dr. Ferdinand Carel de Rooy, * 9 juni 1919 , † 4 maart 1998) was in het dagelijks leven leraar Frans te Rijswijk/Z.H. en in zijn vrije tijd dé Karl May-kenner van Nederland. Van zijn hand is o.a. het boekje „Old Shatterhand - Kara Ben-Nemsi - ook voor U! De boodschap van Karl May, de idealist uit het Avondland” (Tilburg: Drukkerij van het R.K. Jongensweeshuis, 1955) en hij redigeerde en gaf in de jaren 1962-1967 de 50 bekende Karl May-pockets bij Uitgeverij Het Spectrum uit.
Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.
